Kultura bezpieczeństwa w literaturze ujmowana jest jako zestaw czynników o charakterze psychologicznym, społecznym, organizacyjnym, dzięki którym możliwe jest wyzwalanie i podtrzymywanie działań chroniących życie i zdrowie jednostki. Zdaniem R. Studenskiego możemy ją rozpatrywać na trzech poziomach: (1) kultura bezpieczeństwa społeczeństwa, (2) kultura bezpieczeństwa organizacji, (3) kultura bezpieczeństwa jednostki.
Kultura bezpieczeństwa społeczeństwa przejawia się w stosunku do ryzyka, w wartościach jakie przypisuje się zdrowiu i życiu ludzkiemu, w stosowanych normach postępowania w sytuacji zagrożeń oraz sposobach oceny zachowań ryzykownych przez społeczeństwo. Kultura bezpieczeństwa organizacji obejmuje takie aspekty jak charakterystyczny dla załogi stan świadomości zagrożeń, funkcjonujące w organizacji (formalne i nieformalne) normy postępowania w sytuacji zagrożenia; dokonania techniczne i organizacyjne, które przyczyniają się do poprawy stanu bezpieczeństwa oraz ochronę zdrowia w zarządzaniu przedsiębiorstwem, organizowaniu i nadzorowaniu pracy, ocenianiu zachowań pracowników w procesie wykonywania pracy, jak również – w wyjaśnianiu przyczyn wypadków. Kultura bezpieczeństwa grupy ludzi. Kultura bezpieczeństwa jednostki wyraża indywidualne przekonania i wartości dotyczące własnego życia i zdrowia. Odzwierciedla indywidualne postawy wobec ryzyka. Określa również poziom integracji formalnych standardów bezpieczeństwa, warunków i postępowania.
Od wielu lat liczne przedsiębiorstwa i instytucje badawcze podejmują szereg działań służących kształtowaniu wysokiej kultury bezpieczeństwa w orgnizacjch. Kładą nacisk na rozwój świadomości zagrożeń wśród pracowników, promują zachowania bezpieczne, prowadzą na szeroką skalę dziania proaktywne, których celem jest zapobieganie zdarzeniom potencjalnie wypadkowym i wypadkom. Tymczasem statystyki wypadkowości nie zmieniają się w sposób istotny, a ludzie nadal popełniają błędy w konsekwencji których dochodzi do utraty zdrowia a nawet życia pracowników. Tzw. czynnik ludzki nadal stanowi przeważającą przyczynę wypadków w organizacjach.
Wychodząc naprzeciw tym problemom Stowarzyszenie Rozwoju Kadr rozpoczęło pracę nad przygotowaniem narzędzia do pomiaru kultury bezpieczeństwa osobistego jednostki.
Kultura bezpieczeństwa osobistego definiowana jest jako stosunek jednostki do spraw bezpieczeństwa własnego, przejawiający się w postrzeganiu jego jako wartości, gotowości do podejmowania działań proaktywnych, służących zachowaniu bezpieczeństwa swojego i najbliższego otoczenia, przejawiającego się w wysokiej świadomości jednostki dotyczącej aspektów bezpieczeństwa (aktywnym poszukiwaniu wiedzy) – w zakresie zagrożeń, oraz sposobów ochrony przed zagrożeniami.
Przejawem wysokiej kultury bezpieczeństwa osobistego jednostki są: wysoka świadomość zagrożeń i właściwa umiejętność oceny ryzyka, zarówno w życiu zawodowym jak i prywatnym, przestrzeganie norm i zasad bezpieczeństwa, reagowanie w sytuacji łamania zasad bezpieczeństwa przez innych, traktowanie bezpieczeństwa i zdrowia własnego i swoich najbliższych jako wartość nadrzędną.
Zakłada się, że poziom kultury bezpieczeństwa osobistego jednostki jest istotnym predyktorem wypadkowości, zarówno w kontekście jednostki, jak i organizacji zatrudniającej tę jednostkę. Jako element źródłowy determinuje ona zachowania bezpieczne na poziomie społecznym i organizacyjnym. Niezbędnym jawi się zatem włączenie w zakres tradycyjnie prowadzonych badań dotyczących kultury i klimatu bezpieczeństwa pracy w organizacjach diagnozy kultury bezpieczeństwa osobistego pracowników stanowiących jej załogę.
dr Marta Znajmiecka-Sikora
Instytut Psychologii Uniwersytet Łódzki, Stowarzyszenie Rozwoju Kadr
dr Marta Stasiła- Sieradzka
Instytut Psychologii Uniwersytet Śląski, Centrum Badań i Usług Psychologicznych S.C.